جامعه اطلاعاتی چیست؟
جامعه اطلاعاتی از سال ۱۹۷۰ مطرح شد و به ویژه در نیمه دوم دهه ۱۹۹۰ مورد توجه واقع شد.
جامعه اطلاعاتي يك جامعه پست مدرن است كه بر توليد اطلاعات متكي است به عبارت دیگر جامعه‌اي را كه در آن كيفيت زندگي، گستره دگرگوني اجتماعي، و توسعه اقتصادي به‌گونه‌اي روزافزون به اطلاعات و بهره‌وري از آن متكي است جامعه اطلاعاتي (Information Society) مي‌گويند.
در اين جامعه، استانداردهاي زندگي و الگوهاي كار و فراغت، نظام آموزشي، و فعاليت‌هاي اقتصادي و بازرگاني از پيشرفت اطلاعات و دانش فني تأثير مي‌پذيرد. نشانه اين امر، توليد رو به گسترش كالاها و خدمات مرتبط با اطلاعات و اشاعه آنها از طريق حلقه گسترده‌اي از رسانه‌ها، به‌ويژه فن‌آوري‌هاي چندرسانه‌اي الكترونيكي، و به‌طور كلي غلبه فن‌آوري اطلاعات در امر ذخيره، پردازش، و انتقال اطلاعات است.
جامعه اطلاعاتي جامعه‌اي وابسته به خدمات اطلاعاتي رسانه‌هاي همگاني است و با آهنگي سريع‌تر از ديگر جوامع و با سلطه بيشتر بر اندوخته‌هاي علمي و تجربي پيش مي‌رود. در چنين جامعه‌اي، ارتباطات عامل واقعي انتقال براي ايجاد تحول در افراد به‌منظور دستيابي به اطلاعات است و ارزش‌هاي اطلاعاتي عامل تعيين‌كننده در توسعه جامعه محسوب مي‌شود.
مشخصه عصر مدرن صنعت و توليدات صنعتي بود، اما در زمانه پست مدرن اين مشخصه، اطلاعات است. گرانبهاترين كالا در جامعه اطلاعاتي، اطلاعات است. در جامعه اطلاعاتي اين فكر است كه داراي ارزش است و در چنين جامعه‌اي با فكرسالارها سر و كار داريم. نيروي كار اين جامعه كارگزاران اطلاعاتي هستند.
جامعه اطلاعاتي از سه گروه: اطلاع‌سازها، اطلاع‌پردازها و اطلاع‌خواه‌ها تشكيل شده است. همان طور كه از اسامي اين گروه‌ها بر مي‌آيد همه فرآيند و اقدامات اين گروه‌ها توليد، گزينش و ارائه و در نهايت دريافت و بهره‌گيري اطلاعات است.
در دوران حاضر، عامل رشد اقتصادي، سرمايه، نيروي انساني، يا مواد خام نيست بلكه دانش و انديشه‌هاي جديد است. به همين سبب، بسياري از صاحب نظران بر اين باورند كه جامعه جديد با جامعه صنعتي تفاوت‌هاي آشكار دارد و برخي آن را جامعه فراصنعتي نام نهاده‌اند
ويژگي‌هاي جامعه اطلاعاتي
صاحب‌نظران علم اطلاع‌رساني ويژگي‌هاي متعددي از جامعه اطلاعاتي و ظواهر آن ارائه داده‌اند كه مهم‌ترين آنها 1) ويژگي فني؛ 2) ويژگي اقتصادي؛ 3) ويژگي حرفه‌اي؛ 4) ويژگي مكاني؛ و 5) ويژگي فرهنگي است که ما در اینجا به برخی از آنها اشاره می کنیم:
ويژگي فني: نخستين خصيصه در اين گروه، تشكيل رسانه‌هاست كه نظامي فراگير، جامع، و گسترده را به همراه آورده و كاملاً مسلط بر حيات انسان است؛ و اين خود تركيبي از فن‌آوري‌هاي اطلاعاتي و ارتباطي، رايانه، دورنگار، چاپگر، ويدئو، ماهواره، تلويزيون، و جز آن است. ويژگي ديگر اين نظام دو سويه بودن آن است كه مخاطب را از وضعيتي منفعل خارج مي‌كند و به‌طور مؤثر در فرايند ارتباط شركت مي‌دهد
ويژگي اقتصادي: رويكرد اقتصادي به نقش روزافزون اطلاعات در فرايند توليد، توزيع، و مصرف، به‌ويژه در زمينه نوآوري و رقابت اشاره دارد. جامعه اطلاعاتي نوع جديدي از تقسيم كار را مطرح مي‌كند و در نتيجه مشاغلي از ميان مي‌رود و مشاغل جديدي پديد مي‌آيد، و البته ساختار اقتصادي، ناگزير، خود را با حوزه‌هاي تازه هماهنگ مي‌كند. در اين جوامع، اطلاعات منبعي اقتصادي تلقي مي‌گردد. سازمان‌ها براي افزايش كارآيي خود بر استفاده بيشتر از اطلاعات تأكيد مي‌ورزند تا نوآوري‌ها تقويت گردد، موقعيت اقتصادي و رقابت‌طلبانه آنها بهبود يابد، و سبب ارتقاي كيفيت ابزارها و خدمات شود.
در دهه 1960، انتقال تدريجي اقتصاد كالايي به اقتصاد اطلاعات آغاز گرديد و اطلاعات و تشكيلات آن، تبديل به مهم‌ترين منبع توليد ثروت جوامع شد.
ويژگي حرفه‌اي: يكي از خصيصه‌هاي مهم جوامع اطلاعاتي تغيير حرفه‌ها و مشاغل است. هرگاه حرفه‌ها در فعاليت‌هاي اطلاعاتي تمركز يابند به جامعه اطلاعاتي واردشده‌ايم. به بيان ديگر، در جامعه اطلاعاتي از كارهايي كه قدرت جسمي و مهارت‌هاي يدي را مي‌طلبد، مانند تراشيدن سنگ و يا زراعت بر روي زمين كاسته و به كارهايي با مهارت بالا مانند تعليم و تربيت، امور اداري، و كليه كارهايي كه اطلاعات را جهت انجام بهتر فعاليت‌ها درخواست مي‌كنند، تبديل مي‌شود
ويژگي مكاني: در جامعه اطلاعاتي، شبكه‌هاي اطلاعاتي نقاط دور دست را با يكديگر مرتبط مي‌كنند. اين شبكه‌ها گروه‌هاي مختلف سراسر جهان را در كمترين زمان ممكن و به بهترين شكل به يكديگر پيوند مي‌دهند و افراد مي‌توانند دانش و تخصص خود را با يكديگر مبادله كنند، به مشاوره بپردازند، و خلاقيت‌هاي خود را شكوفا سازند. رشد سريع رسانه‌هاي جديد اين امكان را فراهم آورده است كه اطلاعات مربوط به مبادلات بازرگاني، قيمت كالاها، فهرست پروانه‌هاي ثبت اختراع، نوسانات ارز، و حتي چكيده مقالات مجلات علمي و فني تهيه و به صورت پيوسته به سراسر جهان ارسال گردد. شبكه‌ها حتي سبب تجديد سازمان نظام مالي در دنيا شده و فروپاشي محدوديت‌هاي سنتي در زمينه بانكداري، خدمات مالي، و واسطه‌گري را به دنبال داشته است. مبادلات اقتصادي به شكل الكترونيكي و در حجم بسيار بالا حاصل رشد اين بخش بوده است.
ويژگي فرهنگي: از لحاظ فرهنگي ، دانش مبتني بر سرمايه به‌تدريج جاي خود را به سرمايه مبتني بر دانش داده است و آگاهي نوعي سرمايه فرهنگي تلقي مي‌شود و بدين ترتيب، اهميتي كه دنياي گذشته براي سرمايه مالي قائل بود تقليل يافته و سرمايه‌هاي مبتني بر آگاهي از اهميت بيشتري برخوردار گرديده است.
تالیف: علی پرکره
